24 nov 2013

U guardián dus teis sonhus.

U guardián dus teis sonhus.

Espritu desdi a cabeceira du nosu leitu,
cual búhu enamorau,
ca un dus teis pálpitus mentras durmis,
batindu silenciosu as minhas alas
ca vé que presintu u chegal das pesadilhas.

Voi i venhu a ras da tua geografía
apenas acariciandu comu brisa da minhán,
aventandu da tua vera
tos us aliaus dus Onirus das alas negras.

U mei ululal recorri toas as fronteiras
du territoriu que estás sonhandu,
pa que nun te u roibin.

Us meis olhus vagan sin descansu,
suspendíus na infinita oscuridai da alcoba,
consagrandu u prana que te alimenta.

Cun mutu carinhu
A Mari, a madri dus meis filhus.

20 nov 2013

Resolución du Parlamentu Europeu sobri as linguas amenazás de desaparición.

U 23 de setiembri pasau, Xosé Henrique Costas, colaboradol du diariu Sierra de Gata digital, subía u artículu "¿Qué norma le conviña as falas do Ellas? (i3)."

Gracias a sua publicación vorví a recordal que as linguas minoritarias en peligru de desaparición, comu é u casu du nosu xalimegu, -valego comu u chama Xosé Henrique Costas- son patrimoniu de especial protección i asina nus lu fai sabel a través du enlaci cu que finaliza u trabalhu citau.

É pur isu que me pusi mans a obra a buscal a resolución a que se refería u trabalhu engarzau nu portal Prolingua Plataforma a prol da defensa e promoción da lingua galega

A resolución que se transcribía en galegu foi dictá pur u Parlamentu Europeu u día 11 de setiembri desti anu, na que dispois de relacional un'a larga lista de normativa de aplicación, encabezá cus artículus 2 i 3, apartau 3, du Tratau da Unión Europea, continúa cun tos aquelis que podéis leel en castelhanu nu textu compretu aprobau na sesión, pa chegal dispois de 22 considerandus a Resolución sobri as linguas europeas amenazás de desaparición i a diversidai lingüística na Unión Europea.

Desdi u mei puntu de vista ten tanta importancia pa nos esta Resolución que, primeiramenti,  dí a cunhocel a mesma, resumindu nu que pudi as suas recomendacións, en duas entrás en castelhanu; cu fin de que chegui u mensaji au maiol númeru tantu de pesoas interesás pur a conservación du nosu patrimoniu lingüísticu comu as nosas adminitracións: Gobernu de Estremadura, Diputación Provincial i restu cu competencias sobri u nosu patrimoniu que nun falan lagarteiru, manhegu o valverdeiru. (Adisgata, Mancomunidai de municipius da Serra de Gata, Gobernu de Espanha, as autoridais, comisións y estaus membrus da Unión Europea).

Nun pretendu cu esti artículu enchel a cabeza de quen queira leélu de un´a ristri de normas, considerandus, artículus i recomendacións que debemus utilizal a favol  da defensa, conservación, mantenimentu i promoción du nosu xalimegu. Pur contra queiru recordal que tantu us que vivimus nus tres lugaris comu aquelis que nos decidimus que nos respresentin desdi us nosus lugaris hasta Europa, ca un, na medía das suas competencias, debi asumil as responsabilidais que nus obligan cu respectu au nosu ben de interés cultural o lingua minoritaria que, pur contra du que se pensa, está mais amenazá, du que nunca antis, de desparecel.

Me gustaría que a Resolución que he resumíu nas duas entrás que vus he ditu, sirviran pa que tomaran nota us nosus representantis das responsabilidais i tareas que encomenda a Unión Europea a ca un delis, asina comu as que correspondin aus  nosus axuntamentus i a tos us xalimegufalantis.

http://minde-online.blogspot.com.es/2010/01/centro-interdisciplinar-de-documentacao.html
Vera Ferreira, lingüista que trabalha nu Interdisciplinary centre for Social and Language Documentation, deixó nas minhas mans un trabalhu que podería levarsi a cabu nus tres lugaris, cu títulu: Documentación de la Fala (valverdeiru, manhegu i lagarteiru) una lengua minoritaria en la Extremadura española.

Ésti pretendi recopilal datus medianti grabacións de audiu i vídeu dus métodus de trabalhu i técnicas tradicionais, na agricultura, ganadería, nas nosas casas, etc... cu fin de digitalizalus i subilus a internet pa que toas as pesoas que u deseen podan accedel a elis, tal i comu estableci a Resolución europea.

A alcardía de Valverdi cuandu leeu esta memoria de Vera Ferreira pensó que podería levarsi pa dientri aunque u Axuntamentu nun contaba cuas posibilidais de dotal un´a partía presupuestaria a estis fins. Pur isu se fizu cargu de dal a cunhocel esti trabalhu a Dirección General de Promoción Cultural du Gobernu de Estremadura nu pasau mes de setiembri.

Inda, ni a promotora, ni a alcardía de Valverdi, ni ésti que se prestó comu intermediaru entri a administración i a promotora, hemus recibíu contestación sobri u citau trabalhu, que consideiru de interés pa tos us xalimegufalantis,  investigadoris, pesoas curiosas pur u tema, us nosus lugaris, a propia comunidai autónoma. u Estau espanhol i Europa.

Depois de to u que vus he ditu, vus enlazu cuas duas entrás en castelhanu, resumindu a Resolución europea sobri as linguas minoritarias; animandu a tos us xalimegus, a asociación "a nosa fala" que acaba de nacel, as administracións locais, a Adisgata, a mancomunidai de muncipius Serra de Gata, a Diputación Provincial, au Gobernu de Estremadura, au Gobernu de Espanha i as distintas autoridais de Europa; que tomin conciencia du que a ca un nus correspondi cu respectu as nosas linguas minoritarias i ponhamus ca un da nosa parti en razón as nosas competencias, pa preserval, falicital u accesu as subvencións, mantel, promocional i defendel esti patrimoniu que é i nus perteneci protegel a tos.

ENLACIS:
Lenguas amenazadas de desaparición y diversidad lingüística. Parte 1ª.
Lenguas europeas amenazadas de desaparición y diversidad lingüística. Parte 2ª.
Interdisciplinary centre for Social and Language Documentation.
International Conference on Endangered Languages in Europe.
Resolución del Parlamento Europeo, de 11 de septiembre de 2013, sobre las lenguas europeas amenazadas de desparición y la diversidad lingüística en la Unión Europea.

6 oct 2013

U valverdeiru na presentación du númeru 4 da revista NORBANIA.

Fotu propiedai de NORBANOVA.

U pasau vernis, día 4 de octubri, a isu das dé da noiti, na sala duas du Gran Teatro de Cáciris, do comenzu a velá de presentación du númeru 4 da revista de literatura i creación NORBANIA.

A revista é un proyectu da Asociación Cultural Norbanova de Cáciris. Asociación que presidi Deli Cornejo, requendu a dirección da edición a cargu de Jesús M. Gómez.

Asistiran au actu destacaus autoris du panorama das letras castejanas de hoxi, algún dus cuais había colaborau cus seis trabalhus de narrativa o poesía notrus númerus anterioris da revista, o ben tinhan escritu nesti númeru que se presentaba agora. Cu elis oitrus autoris menus cunhocíus o que nun tenin obra publicá inda; postu que é un´a filosofía du espíritu da revista, procural unil obras de firmas cunhocías cu aquelas oitras de pesoas que pretendin ficelsi un güecu nesti mundu das artis literarias. I tos elis arropaus cua presencia de u nutríu públicu que asistíu atentu i participativu duranti to u desarrolhu da presentación.


MEDITASOUND. Fotu propiedai de NORBANOVA.
Na mais entral na sala duas du Gran Teatro, us asistentis fomus levaus a un envolventi i relajanti estau que nus procuraban cua sua maestría us dois componentis de MEDITASOUND; Pedro tejendu nu airi cua sua guitarra un marcu de preciosas notas, acordis i arpegius; guarnecendu u potenti i preciosu registru que afloraba da garganta de Carmen.

A sua música se complementaba cua participación, entri canción i canción, de varias das pesoas que dejaran a sua impronta nesti númeru da revista o ben, cun motivu da sua ausencia, cua lectura de varias narracións o poesías a cargu de oitrus asistentis.

Cuandu me tocó dal a cunhocel a minha publicación, titulá FALANDU DA FALA, EN FALA; u fici desta guisa:

Boas noitis.

Falandu valverdeiru. Fotu de César Corredera Moreno.
Me chamu Antonio Corredera.

A minha familia i us meis cunhocíus me chaman Tonho.

Antis de siguil i cu vosu permisu, deseu ficel patenti u mei sinceiru agradecimentu a mei companheiru de estudius i amigu Eugenio Fuentes quen, presentándumi a Jesús, me abríu as portas que ficeran pusibli que esti trabalhu en valverdeiru esté hoxi impresu nesti númeru 4 da revista NORBANIA.

Doi as minhas gracias de corazón tantu a Jesús, directol desta publicación, asina comu a  asociación NORBANOVA na pesoa da sua presidenta Deli Cornejo, pur ficelmi un güecu nesti preciosu joyeiru literariu.

Tamén a cuantus estéis aquí presentis pur facilitalmi esta licencia de falal comu si estuvera na minha casa. Aunque vus pareza mentira asina falamus desdi que nus levantamus de boa minhán i siguimus au largu das actividais da vida diaria hasta que nus acostamus, inclusu estandu acostaus, cuandu sonhamus.

Istu que falu é valverdeiru, que se fala en Valverdi du Fresnu, é un´a das tres variantis que cu lagarteiru que se fala nas Elhas i cu manhegu que se fala en San Martín de Trevelhu, conforman u que us investigadoris, desdi principius du siglu pasau derán en chamal A FALA i asina foi bautizá pur a Junta de Extramadura -agora Gobernu de Extremadura- nu sei Decretu du anu 2001, cuandu a declaró comu u primel ben intangibli de interés cultural de tos us extremenhus.

Us de fora, generalmenti as primeiras vecis que nus oivin falal nun chegan a aprecial cu nitidé as diferencias entri as tres variantis. É comu us tres filhus de un´a mesma madri, aunque partin du mesmu troncu, levan certas singularidais que u facin diferenti aus oitrus dois hermanus. Isu mesmu pasa cu lagarteriu, manhegu i valverdeiru.

A nos, us valverdeirus, us vicinhus dus oitrus dois lugaris, nus chaman, a vecis, pa picarmus, VALVERCEIRUS, en razón a que usamus u soníu “z” medieval que elis apenas utilizan.

Intentandu dejal un´a pequena mostra desas diferencias, vus voi a leel un diálogu cu que terminu u mei artículo nesta revista:

Sitiu: Un pequenu mercau, da vosa imaginación, en cualquera dus tres lugaris.

Personajis: Tres; dois van a compral, que son un lagarteiru i un´a manhega. U comercianti, un valverdeiru.

Valverdeiru:  Venha mulheris gastei a prata que se vus vai a ficel un turacu na faldiqueira. Aprovitei que tenhu a mercancía tirá de preciu.

Manhega:  ¿A cuántu tes a meia udía d´hovus? O adeiti, comu toa genti -quen mais quen menus- ten ena sua casa ¿o darás regalau?

Mira que regalau u aceiti -dici u valverdeiru- tu inda estás sonhandu zagala. Dati pur contenta, qu´hoxi pagandu media ducia te levas a ducia enteira. Du aceiti nun te voy ni a contestal.

Lagarteiru:  Nun seas refesteiru valverdeiru i pórtati ben cun a manhega, que ten boa faldiqueira. Faili bo preciu cun u adeiti, i regálali un´a udia d´hovus, verás comu u compra pa fel bos folhós, pa cumelus cun chocolati.

Tú si qu´estás feitu un bo folhón, -dice a manhega- esque folhós, serán grunhuelus que non t´enteiras.

En familia. Fotu propiedai de NORBANOVA. 
Y ahora en una de las lenguas más utilizadas del mundo, para que todos los presentes se enteren, les doy las gracias por venir y háganme caso: Sean felices siempre.

29 jul 2013

Estela funeraria na Igresia Parroquial "Nos Sinhora da Asunción."

Fai un us mesis mentras envelesau intentaba descifral a inscripción esculpía sobri un a das cuatru caras laterais da peana de granitu que sustenta a cru situá na zona cunhocía comu "u forti", chegó don Damián Amoris Fustes, senhol cura párrocu da Igresia Parroquial "Nos Sinhora da Asunción", cunu que falí entretíu un a palrrala sobri u patrimoniu históricu artísticu de Valverdi du Fresnu, dicénduli u que me doía tantu u estau nu que se econtra comu a farta de interés pur a peana que ei estudiaba, comu se poi aprecial cua chapuceira reparación da misma.

 Mentras falábamus i dándusi conta du mei interés pur u patrimoniu du lugal, me diju si cunhocía a estela funeraria que se encontra nu interiol da Igresia Parroquial ficendu parti da fábrica da mesma.

Me sorprendeu cua pregunta peru mais cuandu dispois de habeli feitu sabedol du mei total descunhocimentu de que existira, me dí que está colocá sobri as escaleiras que subin au campanariu.

Ei foi monacilhu, si nun recordu mal, desdi us oitu anus hastus doci, cuandu me vo pa Cacris pa comenzal us meis estudius de bachilheratu. Nestis cuatru anus de monacilhu tuvi que subil y bajal as escaleiras du campanariu tantas vecis que nun se poin contal, pa tocal as campanas nus distintus estilus: a Misa, a difuntus, a arrebau u alarma...

Cuántas vecis bajaba as escaleiras depresa i pa evital as queidas me sujetaba cuas mans sobri esas pedras de granitu ben alineás sobri a minha cabeza.

Cuántas metía as puntas dus meis deus pur entri as rejendijas entri pedra i pedra sin darmi conta de que un a delas era esi tipu de soporti pa adornu funerariu que agora Damián punhía dientri dus meis olhus, mentras se asombraba du que pa mí era to un descubrimentu, purque sabía da minha afición pur a lectura dus documentus velhus i das minhas visitas aus archivus históricus; pur otru lau me había entregau fai un tempu dois ejemplaris du magníficu libru sobri patrimoniu, editau nu anu 2009, cu títulu: Viaje artístico por los pueblos de la Sierra de Gata (Cáceres). Catálogo monumental, de la autoría de D. Florencio-Javier García Mogollón.

Frenti a sua extranheza ei le siguía dicindu que nun había leíu na sobri u tema, pur u que Damián era da opinión de que debía de tratarsi de algun a omisión nas transcripcións que puderan habersi feitu sobri u patrimoniu da Diócesis de Coria-Cacris.

Sea comu sea, mus encontramus nu comenzu das escaleiras de subía au campanariu, au que se chega desdi a tribuna du coru.

Estela funeraria nas escaleiras du campanariu.
Abrimus desdi u coru a folha dereita da porta que mus leva au mesmu. Damus un pasu pa dientri, dirección du Ponienti i dispois temus que giral 90 graus pa u Norti. Situaus frenti au Norti se comenza realmenti a subía au campanariu. A cuberta das escaleiras está construía cu pedras de cantería de granitu, colocás en paralelu, das cuais, un as cuantas pur a sua apariencia, vemus que procedin dotras construccións anterioris. A terceira destas pedras, contandu a partil du iniciu du accesu, é a estela funeraria.

É de forma rectangulal, quedandu a nosa vista 70 centímetrus da sua altura i 38 centímetrus du sei anchu. Sobri u lateral izquerdo da sua basi ten un a mela circulal, que estreita u pe, dandu aspectu de cintura. Nun se ve esa mela nu lateral dereitu, ben purque nun a tuvera, ben purque se encontra embutía na obra, o purque se quitara du monolitu pa adaptal a pedra a sua nova ubicación.

A parti da estela destiná a recibil a inscripción funeraria se diferencia du restu, ademáis de pur a propia inscripción, purque se encontra algu melá, ficendu pur us seis laterais un marcu que sobresai, u que sirviría pa dal milhol vista a to u conjuntu da peza.

A incisión sobri a se ve mal pur u sei deterioru, aventurándumi a dicel que na primeira línea apareci VSQVI y na segunda podríamus leel: AN XII.

Si u que escribu é verdadeiramenti resultau de un descubrimentu i comu tal nun figura inventariau, se debería de leval a cabu u correspondienti estudiu, pur técnicu adecuau, pa que esclarecera a sua procedencia.

Mentras tantu i tomandu en conta a circunstancia de que a estela funeraria formi parti da obra da Igresia, é motivu bastanti pa ficermus pensal que nas suas cercanías debeu de habel un a necrópolis antis de levantala.

Si as duas primeiras líneas que de forma temeraria me atreví a descifral mais arriba, son u que suponhu, podría procedel de un asentamentu romanu i estarsi refirindu a un mortu de escasa edai. Alomihol, de 12 añus de edai.

Siguindu na línea de simpli hipótesis a farta de estudiu, me ven a memoria a palabra "calavernas."

As valverdeiras i us valverdeirus, sobri to as pesoas de mais edai, chaman calavernas au terrenu que pega cua Igresia i que va desdi ésta a avenía de don Santos Robledo.

A nosa paisana María García Mateos, nun fiu du grupu "Valverde del fresno" na re social facebook, escribía que esta palabra "calavernas" le chamaba a atención pur u que buscandu nun diccionariu de latín había econtrau u sei significau que se traducía comu "cementeriu."

Feita a consulta pur minha parti na vigesimu segunda edición du diccionariu da Real Academia da Lengua Española, para "calaverna", mus aporta u que sigui: (Del lat. Cadaverina, t. f. de -nus, de cadáver). 1. f. desus. calavera (conjunto de huesos de la cabeza).

Pur to u ditu hasta agora queru comprendel que a tradición populal chama a esta zona que pega cua Igresia desta maneira, purque antis du levantamentu desta y pur tantu antis da constitución du nosu lugal, aquí debeu de habel un a necrópolis que ben pudera sel de naturaleza romana.

Pa terminal, queru ficel u mei públicu agradecimentu au cura párrocu da Igresia Parroquial "Nos Sinhora da Asunción" de Valverdi du Fresnu, don Damián Amores Fustes, purque sin a sua predisposión i desinteresá ajuda, esti esclarecimentu nun hubera tíu lugal.

27 jun 2013

Homenaji aus nosus maioris.

Cartel anunciadol. Jesús Lajas Carrasco.
Arropá baju u títulu de Homenaji Musical aus nosus maioris, se celebró u pasau sábadu, día 22 de juniu, na zona cunhocía comu u parqui da Cru, de Valverdi; un´a velá que superó as previsións dus organizadoreis. Habéndumi reuníu esta tardi cus meis paisanus Patricia Lajas Fernández y Jesús Lajas Carrasco; duas pesoas sobri as que ha requeidu u pesu principal da coordinación dus actus que logu comentaré; me dicin que esti encontru se comenzó a fragual na menti dus antigus pupilus que tocaban cus du Pelu brancu. Éstis que asina se ficían chamal elis mesmus, eran us Carrizo, un grupu familial, cu esti apelhíu, que adornaban cun música cualquer actu públicu que se preciara nu lugal.
Entri us pupilus estaba José Prieto, asina comu otrus que formaran parti da rondalha que hubu en Valverdi, a que perteneceran as duas pesoas entrevistás, algúns dus netus daquelis Carrizus i alumnus de Maxi Gómez que é a última desti linaji de músicus que ensinó a gran parti da juventú valverdeira us acordis, as notas solistas i as letras dus típicus pasodoblis, pasacalhis i jotas du folclori extremenhu i espanhol.

U mutivu fundamental de leval a cabu esti encontru musical ven de fai mutu tempu, pos comu me dí Jesús Lajas; él mismu sintía a ilusión, ficía un´a temporá, de revivil aquela agrupación que exitía antis en Valverdi; cu fin de  juntarsi, tocal cuas bandurrias i us laudis que hoxi están olvidaus;  eitandu de menus a toa aquela genti que se foi, sendu difícil recuperal as cancións i partituras antiguas cuas que animaban as festas; entri us que se encontraban us du Pelu brancu, que eran us que mais actuaban i que son us que aparecin presidindu u cartel anunciadol du homenaji.
Asistentis au actu. Fotu de Santos Lajas.

Pensaran que comu inda vivía Maxi Gómez, a mestra de música de mutus delis, sería bo dejal patenti esti homenaji en favol dus que a precederan, ficendu a entrega da praca a ela que era filha de un daquelis folcloristas valverdeirus.

A idea foi tomandu corpu, formándusi cus pupilus, cus da rondalha, cus alumnus i cus familiaris de Maxi, un compactu grupu que deran en chamal pa ocasión Grupu folclóricu de Valverdi, au que se foran sumandu otras pesoas, entri as que  mencionamus a integrantis du coru da igrexia, asociación de emigrantis i otrus particularis que se prestaran voluntarius pa tocal us instrumentus, cantal o pa bailal as jotas.

A estis primeirus se uniran dispois tos aquelis otrus comu us familiaris de Patricia que, de forma desinteresá, se prestaran tantu pa transportal comu pa montal i desmontal u escenariu que nus dejó a mancomunidai de municipius da Serra de Gata.

Logu vinheran us integrantis du grupu valverdeiru de rock  Zepo Lobero que dejaran a nosa disposición i nos  mantuveran duranti to u desarrolhu das actuacións a cobertura du soníu.

Us gastus de cartelería, froris, praca, etc... correran pur conta dus que voluntariamenti nus integramus baju u Grupu folclóricu de Valverdi, que pa finalizal us actus en hermandai, celebramus nu términu da velá un tentempié cu alimentus i bibía que ca un, de acordu as suas posibilidais, pusu a disposición de tos us demáis.

Ditu u anteriol pasamus au desarrolhu dus actus que foran seguíus nus momentus culminantis du acontecimientu pur cerca de 400 pesoas, das que mais du dobli tuveran que siguilu de pes.
Vídeu de Luis Rafael López.
Nu iniciu, a modu de sorpresa, purque nun se tinha anunciau nus carteis i partindu desdi fora du recintu ondi se celebraba u actu, meténdusi a continuación entri mediu da genti hasta chegal au escenariu, un grupu de valverdeirus e integrantis da asociación lagarteira U lagartu verdi, comandaus pur Mavi; deran un regustu medieval pa empezal, representandu bailis dus siglus XV au XVII, vistíus acordis a época representá.

Foi pa mi un honol ficel de presentadol de toa a velá, que tras us bailis medievais continúa as oitu i media da tardi cua entrega, pur parti de Patricia Lajas, da praca a sua antigua mestra de música Maxi Gómez. A continuación i antis de que ésta se dirigira au públicu, a presidenta da Asociación de Emigrantis de Valverdi -Ramona Martín Acosta- leéu un´a sintía poesía que había compostu pa agradecel to u que Maxi había feitu de forma desinteresá sempris que había programau a Asociación actus festivus nu lugal.
Patricia ficendu entrega da praca a Maxi Gómez. Fotu de Santos Lajas.

A partil das palabras da pesoa agasajá, se desarrolharan propiamenti as actuacións da velá cuas pezas que interpretó u Grupu folclóricu de Valverdi, comu "Carrascosa, Compostelana, Clavelitos..." i varias jotas bailás comu "Redoble, la uva..."

A continuación, baju a dirección i acompanhamentu au violín du sei profesol de música, un grupu de alumnus du institutu Val de Xálima nus deleitaran cun tres das Cuatru Estacións de Vivaldi, finalizandu cua interpretación da banda sonora da película Piratas del Caribe.

Sigui un manoju de zagalitas pequenas,  maioris i mulheris representandu aus grupus de Sevilhanas das Elhas i de Valverdi que encheran de vistosa gracia i coloríu u eventu.

Arremichaba a luna na actuación de Germán i Peter. Fotu de Santos Lajas.
Comenzaba a quel u día, un´a luna chea i gozosa apuntaba detrás dus restus du que antanhu foi un dus cinis mais popularis du entornu, u cini de Paramiu, nu que us nosus maioris viran actual a personajis da época comu Antonio Molina, la niña de la Puebla o la Sansona del siglo XX i olvidaban us seis problemas mentras se dejaban leval pur aquelas escenas du Cinemascope que pur entoncis ficían furol; cuandu subin au escenariu dois mozus Germán que gobernaba un´a acordeón i sei colega Peter cua guitarra espanhola que nus desengancharan de aquel arrobu lunal cua interpretación de cuatru pezas que foran  admirás tantu pur a mocedai comu pur us maioris.

Inda saboreábamus as últimas notas dus tangus, cuandu us trepidantis ritmus du grupu de batucá Tamval despertaran tos us nosus sintíus i as vibracións da percusión recorría frenéticamenti ca rincón du nosu corpu pa conectalnus cua terra que a sentíamus bailal baju us nosus pes.

Comu a colocación i posta a puntu dus instrumentus dus dois últimus grupus participantis diban a leval un certu tempu i a pesoa agasajá tinha que partil, se decidíu interpretal antis destas últimas actuacións u Himno de Valverde, que a partitura é da autoría de Vidal Gaspar Carrizo i a letra de Florentino Parra Iglesias dambus autoris, valverdeirus. U Grupu folclóricu de Valverdi animó a tos us presentis a que cantaran cu elis u himnu que u tinhan repartíu nus folhetus que entregaran antis dus actus.
Zepo Lobero. Fotu de J. Carlos González Piñero.

Finalizan as celebracións cuas pezas de rock que interpretaran us dois grupus cunhocíus desti lugal: Sentido Inverso i Zepo Lobero.

Era avanzá a media noiti, a luna lucía nu cenit da velá, según se diban apagandu us focus i se cortaba u soníu. As gentis du lugal se recolhían contentas mentras us organizadoris i participantis se juntaban pa disfrutal du refrigeriu comunitariu au pe du ríu, presidindu u ágapi a mágica linterna da luna.

Se comentaba a cantidai de parabens que de uns i dotrus habían chegau duranti u desarrolhu desti entranhabli actu. Se falaba dus falhus que se dan nu directu i que sirvin pa aprendel i tel en conta pa que nun volvan a ripitilsi notrus acontecimentus posterioris.

Se proponhía, vista a cantidai de genti de Valverdi que sinti a pasión pur a música, mentras se probaban us pratus i us caldus caseirus; que se ficeran concertus de primaveira o aproveital nu mes de agostu. Se valoraba a consecución du principal objetivu que había síu a celebración du homenaji, i agora queda esperal a vel si u tempu i u recordu dejau cu eventu desperta u interés na juventú pa que se volva a formal algún grupu folclóricu, postu que se conta nu lugal cu genti que sinti esta pasión i temus descendientis de aquelis homis i mulheris que nus insinaran a aprecial a música.

Us entrevistaus -Jesús i Patricia- me dicían que les robó tantu tempu a organización que les foi impusibli pasal invitacións tantu as Elhas comu a Sâ Martín; feitu que sintin i pur u que pidin as correspondientis disculpas. Dicin tamén que esti tipu de homenajis se podían leval a cabu en toa a Serra de Gata, de forma que ca anu se celebrara en un lugal i que participaran as asociacións i grupus folclóricus i musicais de toa a Serra, ficendu u agasaju u entrega da praca a un´a pesoa maiol du lugal nu que se celebrara ca anu u acontecimentu. Que u actu podría completarsi cu exposición fotográfica o multimedia que comprendera un recorríu cuas fotus típicas das gentis i dus sitius desi lugal. Esti acontecimentu se podría realizal comu concertu de primaveira i nun ten purqué estal encorsetau u desarrolhu das actuacións a un solu día.

Chegaus a esti puntu, tras a consumición de un exquisitu  café solu au que me invitaran, se despidin de mi pur tel que atendel u sei trabalhu.

Mutas gracias pur a invitación i disfrutéi de un´a felí tardi.

Reportaji fotográficu nu facebook du homenaji. Autoría de J. Carlos González Piñero.
Reportaji fotográficu nu blog de Santos Lajas Robledo.
Reportaji fotogáficu nu facebook du homenaji. Autoría de Santos Lajas Robledo.
Vídeu: danza medieval, a jota i u himnu de Valverdi. Autoría Santos Lajas Robledo.

21 jun 2013

Us tres lugaris.



Tamén Os tres lugaris na pronunciación manhega, é comu cunhocemus us vicinhus dus tres pueblus a nosa zona falanti. Cu esta denominación creu que nun estamus apuntandu de forma concreta au val. Mais ben utilizamus esta referencia pa identifical us núcleus falantis cuandu as gentis de fora nus preguntan sobri a nosa fala. Nestis casus sempris contestamus que se fala nus tres lugaris das Elhas, Sâ Martín de Trevelhu i Valverdi. 
Us mais ancianus de Valverdi chaman lugal a parti du pueblu que está nas cercanías da praza i da igresia. Istu é purque us pueblus, pur mutivus de milhol defensa, se comenzaran a levantal  au abrigu das muralhas o fotificacións que se construían nas partis mais elevás du terrenu. Si vus encontráis cu vosu güelu pur ejemplu nu abanicu i le preguntáis - ¿Ondi vas güelu? Te contestará que vai au lugal. Esta contestación nus extranhará porque u abanicu pa nos está dentru du lugal, nun está separau. Peru sempris nun foi asina. Us maioris das Elhas i de Sâ Martín tamén utilizan u nomi de  lugal da misma maneira. Us nosus maioris distinguin u lugal du restu du pueblu.
Resumindu, cuandu dicemus tres lugaris, falamus dus tres pueblus cua sua genti dentru que fala.
Falamus de ca núcleu falanti, cuas suas prazas, callis i casas nas que moran as pesoas falantis.
Si nus preguntan ¿Cómu se chama u vosu val?
É difícil que contestemus: Us tres lugaris. I si asina se contestara opinu que estaría mal ditu.
Aquelas pesoas que queiran sabel ondi se encontra u sitiu que us valverdeirus chamamus abanicu, podin ejecutal u enlaci que vus ponhu aquí debaju:
Queru dil au abanicu.

Pa finalizal a entrá vus emplazu us tres lugaris en google.maps



Tres lugaris que falan en facebook: Tres lugaris.

18 abr 2013

Cómu se chama u nosu val.

U primel significau que mus dá u diccionariu da Real Academia da lengua espanhola na sua vigésimu segunda edición, pa u sustantivu valle, dí que se trata d´una lhanura de terra entri montis i alturas. Otra definición é que se trata d´una cunca d´un ríu.
Si realizamus esta misma consulta nu portal diccionarios.com, de Larousse Editorial; se volvi a recalcal desdi u puntu de vista da GEOGRAFÍA estis dois significaus pa u valle; afirmandu que se trata d´una depresión de terrenu alargá, mais o menus ancha, situá entri montanhas o tamén comu a cunca d´un ríu.
Pur u tantu, siguindu as anterioris definicións; un val é un´a extensión de terrenu, generalmenti alargá,  que s´ encontra entri montanhas, que poi tel o no un ríu que regui as suas terras, ondi van a paral tos us demais venerus de menol categuría, comu us arroius temporeirus que se forman cuandu chovi.
He considerau oportunu introducil estas definicións porque, comu veremus mais adientri au largu desta exposición, nun existi un´a opinión general pa dal u nomi au nosu val. Asina mus será mais fácil comprendel u por qué i que ca un s´acolha au nomi que mais le gusti o convenha, porque ei nun me consideru cua autoridai suficienti pa sancional a denominación correcta.
Nun existi un´a forma consensuá de chamal au nosu val; é pur isu que vus daré a cunhocel as  mais utilizás, desta forma vus deju u caminhu abertu pur si consideráis que pudera sel materia de estudiu o debati.
Empezu cua denominación VAL DE XÁLIMA. Ésta é a mais usá. Comenzó a utilizarsi a partil da visita du etnógrafu i filólogu purtugués don José Leite de Vasconcelos, qu´a principius du siglu pasau visitó esti val, hospedándosi na casa de genti principal de San Martín de Trevelhu, levandu us resultaus das suas investigacións a sua Revista Lusitana.
Nus seis escritus sobri a nosa fala identificaba u val cu nomi de Val de Xalma -na sua forma purtuguesa- o comu Xálima -na forma local de nombral u picu as gentis dus tres lugaris.
Estis trabalhus foran cunhocíus i referenciaus pur tos us filólogus que desdi entoncis se dedicaran au estudiu da nosa fala i pur tos aquelis qu´inda agora a siguin estudiandu.
Creu qu´esta é a razón pur a que se popularizó esta denominación, asina comu u feitu de qu´us primerus vicinhus desti val que deran a cunhocel a nosa fala nus medius culturais i de comunicación de masas foran us manhegus que, pur habel recibiu nu sei lugal au senhol purtugués, sabían dus seis escritus i desta forma de nombral au nosu val antis qu´u restu dus vicinhus dus otrus dois lugaris.
Esta denominación pa u val fai referencia a un´a elevación du terrenu sobri a que s´asenta.  É a mais extendía nu val aunque existin autoris que consideran que nun é correcta porque aus pes du Xálima se asentan varius valis. Otra denominación, nesti casu desdi u puntu de vista da cunca d´un ríu, é VAL DO RÍO ELLAS, é mais actual i prevaleci nas obras sobri a FALA que editan us filólogus vindus de Galicia comu u senhol doctol en filología galega pur a universidai de Santiagu de Compostela, catedráticu en historia i dialectología du galegu i profesol da universidai de Vigu, don Xosé Henrique Costas González.
Na contracción “DO”  apreciamus a procedencia galega desta segunda denominación.
Veamus un´a terceira: RIVERA TREVEJANA denominación en castelhanu du nosu val, tamén se relaciona cua cunca d´un veneru, nesti casu nun se trata d´un ríu postu ca riveira é un arroiu de pequenu caudal. Ha siu utilizá pur investigadoris castelhanus, entri us cuais algúns consideran qu´ésta é mais acertá pero engloba ademais dus tres lugaris, tamén a Vilamel i Trevelhu.
Menus cunhocía é VALLE DE VALVERDE.
A utiliza fundamentalmenti u arqueólogu don Miguel García de Figerola nus seis estudius sobri us restus encontraus en tos estis pueblus. Nesti casu, sin querel menosprecial esti nomi pa u val, nun ten que vel ni cu terrenu entri montanhas ni cua cunca d´un ríu.

28 ene 2013

Un´a vida mensajeira.



SuperCamp
Logotipu: SuperCamp
Fernando Campuzano ha pasau a sua vida comunicandu a uns u qu´us otrus quirían contalis. Carteiru de profesión i colombófilu de corazón, esti campeón internacional i nacional, de espritu alegri i sonrisa sinceira, acaba de sacal u mercau a sua propia raza de palomas mensajeiras SuperCamp.

Cuandu chamamus a porta Tonho - Antonio Corredera - i ei; Fernando Campuzano s´encontraba estudiandu a Teoría du olhu; métodu utilizau pur us colombófilus pa milhoral a calidai das suas palomas mensajeiras.

Na vitrina du sei comedol us premius s´amontonan, o enchin caixas recolhías na sala de planchal; espacius cheus de recordus que forman u sei palmarés, u sei curriculum, u sei historial comu criadol i colombófilu.

Fernando Campuzano
Fernando Campuzano. Fotografía da sua propiedai.
Fernando Campuzano naceu en Alcántara en 1955, de padri almeriensi i de madri cilherana. Cun un anu, chegó cun sua familia a Valverdi du Fresnu i desdi entoncis u sei corazón lati serranu.

Un trasladu de sei padri a Almería u alejó de Valverdi duranti "18 anus i cincu mesis. Nun pudía dejal de choral aquela tardi, a isu das seis i meia, cuandu seiamus de Valverdi", recorda aún Fernando. Nu 2001 vorveu cun sua madri a terra da sua infancia.

Foi duranti aquelis primeirus anus en Valverdi, cuandu Fernando cunhoceu as palomas mensajeiras. "A curpa a tuveran us purtuguesis", recorda qu´as "suas palomas mensajeiras chegaban a Valverdi pa cumel i bebel agua pa repunhersi i asina me fijí en elas, na sua folma d´actual, i nu aspectu d´aquelis animais."

Nu anu 1987, cun 32 anus, Fernando tuvu que cambial a sua vida cuandu u pesu dus mensajis partiran us seis andaris. Desdi entoncis u multicampeón dedicó u sei corpu i a sua arma a aquilu que tantu le gustaba desdi que tinha poicus anus de edai y vivía na raia -fronteira cun Purtugal.

Campeón Internacional nu anu 1991 i campeón de Espanha pur primeira ve nu 2002; agora acumula 72 premius, ganhaus nas temporás que median entri 1981 i 2004.

Nu mes de diciembri du anu pasau, Fernando Campuzano sacó u mercau a sua propia raza, SuperCamp, que comercializa a to u mundu desdi sua página en Facebook "Cría de palomas mensajeras a la carta."

SHUMACHER 249604-96 voló desdi Cabu Carboeiro
 Peniche (Purtugal) a Almeria en 7 horas.
Nestis momentus ten 62 ejemplaris entri us que destaca a: Michael Schumacher, Fernando Alonso, Barrichello, Ayrton Senna, Alain Prost.

Esti homi de lentus andaris ama a velocidai na terra i nu ceu. Us seis pichóns "son palomas de velocidai en 250, 300, 400, 500, 600, 700 kilómetrus cun 8, 9, 10, 11 i 12 mesis". Mus conta esti criadol que "cun dois anus ya podin chegal a volal oitucentus i novecentus kilómetrus."

Comu us purtuguesis, Fernando nun malcría as suas palomas; él prefieri ejemplaris durus que "sepan ficel u trabalhu ya faia fríu o calol", sin que afecti as suas campeonas as condicions meteoróligicas du vuelu. "As palomas mensajeiras son superinteligentis" -dici Fernando- i pa que trabalhin ben é precisu, na sua opinión "que tenhan boa soidi, un palomal adecuau i ben limpu, boa cumía i bo entrenamentu."

Fernando dedica un´a hora u día pa entrenal as suas palomas. Ajudándusi cun un´a cana de bambú as mantén volandu duranti un´a hora evitandu que se posin i, comu premiu un bo punhau de milhu pas suas mensajeiras.

U negociu das palomas mensajeiras é un mercau consolidau du que us milhoris criadoris podin vivil cun desafogu.

Na gloria cuas suas campeonas. Fotu de F. Campuzano. 
As palomas se cunsiguin nas subastas dus campeonatus. Son ejemplaris que nun podin vorvel  a participal notras competicions purque sempris se dirían u sei palomal de cría. Éstas s´usan pa milhoral a raza. Un´a paloma vali mais cuantus mais premius ganha "cuantu milhol corpu tenha, un´a boa ala... Igual que s´aplica a guisantis i a ratas, as leyis de Mendel tamén podin aplicarsi na selección da paloma", apunta u campeón qu´agora estudia a Teoría du olhu, materia a qu´ha chegau gracias u cunhocíu cantanti dus 70 i 80 Dani Daniel; gran aficionau tamén comu él a colombofilía, que rescató duas palomas mensajeiras de Fernando, qu´había perdíu enun vuelu un día que queia un´a gran nevá.

Nesti primel mes nu mercau das palomas mensajeiras, ya han tíu contactu cun Fernando aficionaus d´otrus puntus de Espanha i tamén de Méjicu i de Bulgaria; interesaus pur us seis pichóns que cunhoceran na sua página de Facebook "Cría de palomas mensajeras a la carta."

Fernando sinti un´a gran pena pur us distintus campeonatus das sortas de palomas. Tinha pensau regresal esti mismu anu, peru de novu a vida u obliga a retrasal a vorta us campeonatus. Mentras tantu "guisantis i olhu" pa milhoral a raza i cunsiguil palomas campeonas.

NOTA.- Esti trabalhu é un´a traducción u valverdeiru du artículu  publicau pur Sara Fontán, en Sierra de Gata digital